2. İslamcı Dergiler Sempozyumu: “1960 Öncesinde İslamcılık Düşüncesi ve Dergiler”
İlmi Etüdler Derneği’nin çalışmalarına 2013 yılında başladığı İslamcı Dergiler Projesi’nin ikinci aşamasında 1960 öncesinde yayımlanmış İslamcı dergiler incelendi. İslamcılık düşüncesinin dergiler üzerinden incelenmesi maksadıyla 60 civarında derginin 5000’e yakın sayısı dijitalleştirilerek kataloglandı. Bu dergiler üzerinden Türkiye’de İslamcılık düşüncesinin ilk nüveleri ile günümüzde İslamcılık etrafındaki tartışmalar arasında bir köprü inşasına gayret edildi. İDP kapsamındaki sempozyumların ikincisi 11-12 Mart 2017’de gerçekleştirildi. Projenin ikinci sempozyumu ‘1960 Öncesinde İslamcılık Düşüncesi ve Dergiler’ serlevhası ile yola çıktı. Bir açılış özel paneli ve 10 oturumdan müteşekkil bu sempozyumda İslamcılığın dili ve dinamikleri; İslamcı düşüncede süreklilik ve kırılma; İslamcı dergiciliğin öncüsü olarak Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad; İslamcı neşriyatın ilk örnekleri; İkinci Meşrutiyet dönemi ve İslamcılık; İslamcı dergilerde dini ilimler; İslamcılık, milliyetçilik ve antikomünizm; çok partili dönemde İslamcı dergiler; İslamcı düşüncenin öncü şahsiyetleri; erken dönem dergilerde eğitim ve siyaset başlıkları altında farklı bildiriler sunuldu.
2.İslamcı Dergiler Sempozyumu, 11 Mart Cumartesi günü 1960 Öncesi İslamcı Dergiler Sergisi ve Açılış 
Özel Paneli ile Bağlarbaşı Kültür Merkezi’nde başladı. ‘İslamcılığın Dili ve Dinamikleri’ başlığı altında dört ayrı bildirinin sunulduğu panelin ilk bildirisi ‘Modernleşme ve Muhafazakârlık Arasında İslamcılığın Toplumsal Tahayyülü’ başlığıyla Lütfi Sunar tarafından takdim edildi. İslamcılık, Türkiye’de toplumsal yapının tarihi süreci göz önüne alındığında iki uç olarak karşımıza çıkan modernleşme ve muhafazakârlık söylemlerinin arasında sıkışmanın yanı sıra bu iki söylemin temel dinamikleri olarak yenilenme ve muhafazayı bir arada tutma girişiminde olmuştur. Buradan hareketle tebliğin kapsamını iki ucun arasında kalan İslamcılığın toplumsal tahayyülünün imkân ve zaaflarını ele almak ile özgün yanlarının da belirlenip metodolojik bir düşünce izleği ortaya koymak oluşturdu. Panelin ikinci tebliği ‘Soğuk Savaş Sonrası İslamcılığın Ana Söylem ve Dinamiği’ ile Alev Erkilet tarafından takdim edildi. Bu bildiride Soğuk Savaş kavramsallaştırmasının İslam dünyası açısından anlamı değerlendirilerek, gerek bu dönemin gerekse cihat ve devrimlerle nitelenen sonraki dönemin İslam toplumlarındaki ve özelde de Türkiye toplumundaki izdüşümleri üzerinde duruldu. Panelin üçüncü tebliği ‘Erken Dönem İslamcı Düşünce ve Neşriyatın Dinin Toplumsallaşma Biçimlerine Etkisi’ başlığında Necdet Subaşı tarafından takdim edildi. Bildirinin odak noktası, kuruluş döneminin sınırları içinde İslamcı söylem inşasının toplumsal boyutlarının ele alınması oldu. Oturum başkanlığını Vahdettin Işık’ın üstlendiği Açılış Özel Panelinin son tebliği Kurtuluş Kayalı tarafından ‘İslamcılığın 1940’lı Yıllarda Şekillenişi Üzerine Bazı Düşünceler’ serlevhası ile takdim edildi. Tebliğde, Meşrutiyet geleneğinden beslenen bir söylem olarak İslamcılığın örtük bir hal arz etmesinin dikkat edilmesi gereken bir husus olduğu vurgulanarak Sebilürreşad, Büyük Doğu ve Hareket mecmuaları üzerinden birtakım tespitlerde bulunuldu.
Açılış Özel Panelinin ardından ‘İslamcı Düşüncede Süreklilik ve Kırılma’ başlığıyla ilk oturum Necdet Subaşı’nın başkanlığında gerçekleştirildi. Bu oturumda ‘1923-1960 Arası Türkiye’de İslami Yayıncılık’, ‘Kaynaklar İle Gelecek Arasında: Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde İslamcı Dergilerin Önceliklerine Dair’, ‘Sebilürreşad Dergisi(1948-63) Örneğinde İslamcılık Düşüncesi: Devamlılıklar Kırılmalar’ ve ‘İslamcılığın Fetret Devri, Necip Fazıl Kısakürek ve Büyük Doğu Dergisi’ başlıklı tebliğleri sırasıyla Mehmet Erken, Asım Öz, Fatma Bostan Ünsal ve Mahmut Hakkı Akın takdim etti. Oturumun ana temasına uygun olarak, İslamcı dergilerin toplumsal ve siyasi dengelerin değişimine tâbi olarak gösterdiği süreklilik ve kırılmalar farklı örnekler özelinde incelendi. İkinci oturum Suat Mertoğlu’nun başkanlığında ‘İslamcı Dergiciliğin Öncüsü: Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad’ temasıyla gerçekleştirildi. Oturumun ilk sunumu ‘İlk İslamcı Dergilerden Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Özelinde İslam Birliği İdeali’ ile Adem Efe; ikinci sunumu ‘Sebilürreşad Dergisi’nin İslamcılık Söyleminin Tahlili(1948-1950)’ ile Ali Osman Çakmak; üçüncü sunumu ‘Bir Dönemin Hafızası: Sırat-ı Müstakim, Sebilürreşad Dergileri ve İslamcılık Düşüncesi Üzerine Biyografik Bir İnceleme’ ile Mehmet Birekul; son sunumu ‘Sırat-ı Müstakim Dergisinde Doğu ve Batı Algısı’ ile Vahdettin Işık gerçekleştirdi. Toplamda sayısı bini bulan yayınlarıyla Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad dergileri tarihin en hareketli, sosyal ve siyasi değişimin en hızlı geliştiği yarım asrı aşan bir zamanın şahitleri olarak İslamcılık söyleminin öncüleri addedilmiştir.
Üçüncü oturum ‘İslamcı Neşriyatın İlk Örnekleri’ konu başlığı ile Berat Açıl’ın başkanlığında gerçekleştirildi. Oturuma ‘Rusya Müslümanlarının Hilafet Merkezindeki Dergisi: Teârüf-i Müslimîn (1910-1911)’ sunumu ile Ahmet Kanlıdere; ‘Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası’ sunumu ile Hamit Er; ‘Osmanlı Son Dönemini Anlamaya Yardımcı Bir Kaynak: Şeyhülislamlık Makamının Dergisi Ceride-i İlmiyye’ sunumu ile İsmail Cebeci ve ‘Yüzyıl Önce Yüzyıl Sonra: İslam Mecmuasının Gündemi Bugüne Ne Söyler?’ sunumu ile Cahid Şenel eşlik etti. Dördüncü oturum Ali Büyükaslan başkanlığında ‘II. Meşrutiyet Dönemi ve İslamcılık’ başlığı ile gerçekleştirildi. Oturumda Ahmet Koçak tarafından ‘II. Meşrutiyet Sonrası Türk Fikir Hayatında Filibeli Ahmed Hilmi’nin “Hikmet” Mecmuası’; Ahmet Taşğın tarafından ‘1960 Öncesi İslamcı Dergilerde Dini Gruplar: Aleviler Yezidiler Örneği’; Ahmet Dursun tarafından ‘Meşrutiyet Dönemi Gazetelerinde Bediüzzaman Said Nursi ve Sebilürreşad Mecmuası ile Münasebetleri’; Ayşe Polat tarafından ‘Sırat-ı Müstakim ve Okuyucu Mektupları: “İslam’ı” Sorma, Savunma, Tartışma ve İnşa’ bildirileri takdim edildi. Türk siyasi ve fikir hayatında düşünce akımlarının şekillenmesi ve bunların belli dergiler etrafında toplanması II. Meşrutiyet sonrasına tekabül eder. Bu anlamda İkinci Meşrutiyet döneminin İslamcılık söylemi açısından önemi belirtilmiş ve farklı örnekler özelinde meseleye açıklık getirilmiştir.
Sempozyum oturumları 12 Mart Pazar sabahı beşinci oturum ile kaldığı yerden devam etti. ‘Erken Dönem 
Dergilerde Eğitim ve Siyaset’ başlığıyla beşinci oturum Mahmut Hakkı Akın’ın başkanlığında gerçekleştirildi. Oturumun ilk bildirisi ‘Sırat-ı Müstakîm’de “Hürriyet, İlm ve Terbiye” Üzerine Bir Araştırma’ başlığıyla Mustafa Gündüz’e; ikinci bildirisi ‘II. Meşrutiyet Dönemi Dergilerinde Eğitim Düşüncesi’ ile Kurtuluş Öztürk’e; üçüncü bildirisi ‘Sırat-ı Müstakim ve Volkan’a Göre 31 Mart Olayı’ ile Salih Arı’ya ve İbrahim Halil Ozan’a; son bildirisi ise ‘Dozy’nin Tarih-i İslamiyet’ine İslamcı Dergilerde Verilen Tepkiler’ başlığıyla Muharrem Samet Bilgin’e ait idi. İslamcılık fikrinde eğitim alanına dair kavramsallaştırmalara ve siyasi değerlendirmelere de yer verildiği göz önüne alınarak İslamcı dergiler üzerinden eğitim ve siyasetin serencamını seyretmek bu oturumun odak noktası oldu. Altıncı oturum ‘İslamcılık, Milliyetçilik ve Antikomünizm’ temasıyla Süleyman Güder’in başkanlığında gerçekleştirildi. Oturumda ‘1960 Öncesi İslamcı Dergilerde Antikomünizm’, ‘II. Meşrutiyet’te İslamcılara Göre Millet ve Milliyetçilik: Sebilürreşad Örneği’ ve ‘“Cehil ve Kızıl Taassuba Karşı” Bir Dergi: Hak Mecmuası’ başlıklı bildirilerle sırasıyla Ertuğrul Meşe, Şenol Gündoğdu ve Güngör Göçer tarafından takdim edildi. İslamcı dergiler Moskof’un yeni yüzü olarak görülen komünizm karşısında antikomünizmi ve bir öz oluşturma çabası etrafında milliyetçilik fikirlerini işlediğini söylemek mümkündür. Bu oturumda bahsedilen fikir akımlarının İslamcı dergilerde hangi tartışmalar ve örneklemeler etrafında işlendiği incelendi.
Projenin yedinci oturumu ‘Çok Partili Dönemde İslamcı Dergiler I’ başlığıyla Lütfi Sunar başkanlığında gerçekleştirildi. İslamcı dergiciliğin farklı dönemlerdeki seyirlerini incelemek adına Çok Partili Dönemde İslamcı Dergiler temasının muhtelif örnekler üzerinden işlendiği bu oturuma ‘İslamın Nuru Dergisi (1951-1953) ve Tasavvuf Alanına Katkısı Üzerine Bir İnceleme’ adlı bildirisiyle Yusuf Turan Günaydın; ‘Büyük Doğu Dergisinin İslam Dünyasına Bakışı’ adlı bildirisiyle Yasin Beyaz; ‘Mecmua İçinde Ansiklopedi, Ansiklopedi İçinde Mecmua: İslam-Türk Ansiklopedisi/Muhîtü’l Maârif Mecmuası (1940-1948) adlı bildirisiyle Kamil Büyüker ve ‘Türk Ruhu Dergisi ve Ali Haydar Öztürk’ adlı bildirisiyle Muhammed Akaydın iştirak etti. Sekizinci oturum Bilal Kemikli’nin başkanlığında ‘İslamcı Düşüncenin Öncü Şahsiyetleri’ temasıyla gerçekleştirildi. Bu oturumun odak noktası İslamcı düşünceyi dergiler üzerinden anlamlandırmanın yanı sıra bu düşünce akımına kadroluk teşkil eden öncü şahsiyetlerin tanıtılması oldu. Bu meyanda ‘İslamcılıktan Sekülarizme Şemseddin Günaltay’ın Zihinsel Dönüşümü’, ‘1960 Öncesi Yayımlanan İslamcı Dergilerde Kur’an Çevirileri Etrafında Yapılan Tartışmaların Serencâmı: Sebilürreşad ve İslam Dergisi Örneği’ ve ‘Said Halim Paşa’nın Düşünsel Mirası’ adlı bildiriler sırasıyla Bayram Ali Çetinkaya, başlığıyla Ercan Şen ve Bedir Sala tarafından takdim edildi.
Dokuzuncu oturum ‘İslamcı Dergilerde Dini İlimler’ başlığıyla İbrahim Halil Üçer’in başkanlığında 
gerçekleştirildi. İslamcı dergilerin çok yönlülüğünü anladığımız bir nokta da eğitim siyaset gibi alanların yanında dini ilimlerin de işlenmiş olmasıdır. Bu oturumda dini ilimlerin işlendiği örnekler üzerinden bildiriler sunuldu. Oturumun ilk tebliğini ‘Babanzâde Ahmet Naim (1872-1934) ve Sırât-ı Müstakîm Mecmuasındaki Hadis Tercümeleri’ başlığıyla Hüseyin Hansu; ikinci tebliğini ‘Sebilürreşad Dergisinde Birden Çok Evlilik Tartışmaları: Ahmed Hamdi Akseki Örneği’ başlığıyla Abdullah Durmuş ve son tebliğini ise ‘Hasan Basri Çantay’ın Tefsir, Meal ve Kur’an-ı Kerim’e Dair Yazıları’ ile Mustafa Özel sundu. Projenin son oturumu Abdülkadir Macit başkanlığında ‘Çok Partili Dönemde İslamcı Dergiler II’ başlığıyla gerçekleştirildi. Bu oturumda ‘Hareketin Çalışma Sesi: Akif’i Yeniden Anlamak’ ile Birsen Banu Okutan; ‘Ehli Sünnet Dergisinin ve Abdürrahim Zapsu’nun Dini İçerikli Yayıncılık Serüveni’ ile Kamil Çoştu; ‘Tek Kişilik Kültür ve Medeniyet Ordusu: Serdengeçti Dergisi’ ile Ali Özcan sunumlarını gerçekleştirdi.
Onuncu oturumun ardından 2. İslamcı Dergiler Sempozyumunun kapanış ve değerlendirmesi için Kurtuluş Kayalı, Necdet Subaşı, Bilal Kemikli, Lütfi Sunar, Vahdettin Işık, Asım Öz ve Mahmut Hakkı Akın’ın genel değerlendirme konuşmaları ile nihayet buldu.
Verimli ve yoğun geçen oturumların ardından İslamcılık düşüncesine hâlihazırda içerisinde bulunduğumuz 
zamandan bakan bir ilim talibi olarak hayranlığımı ifade etmem gerektiği kanaatindeyim. İçerisinde olduğumuz zamandan bakıyor olmak tabiidir fakat bu zamanda kalışın analiz etme yetisini bizlerden alıp götürdüğünü düşünmekteyim. Bir diğer ifadeyle, bir dönemi anlamlandırmak o dönemin fikriyatını taşıyan menbalara seyahat etmek ile mümkündür. İslamcı Dergiler Sempozyumu bu seyahati, İslamcılık söyleminin fikri menbaının en önemli temsilcileri olan dergiler üzerinden gerçekleştirdi. Haliyle, bu zamandan bakarken yapılan sunumların neticesinde bir anda kendimi Sırat-ı Müstakim, Sebilürreşad, Hareket ve daha nice dergilerin satır aralarında buldum. İslamcı fikriyatın büyük bir titizlikle, gayretle, siyasi ortamın getirdiği duraksamalara karşı yılmadan bu dergilerde işlendiğine şahitlik ettim. Dergilerin yanında bu muazzam çabanın öncü şahsiyetlerini de tanıma fırsatını elde ettim. Herkesin küçük dünyasında çözmeye gayret ettiği büyük problemlerimizin uzun vadede çalışılması gereken ciddiyette olduğu gerçeğine bu dergilerde bir kez daha rastladım. Dergilerde farklı temaların farklı yaklaşımlara sahip kişiler tarafından işlenmiş olması bende bugün bizim neler yapabileceğimize dair fikirlere yol açtı. Bunlardan bir tanesi, birlik ve beraberlik söylemini bir klişe olmaktan çıkarıp realiteye dönüştürme ve bu birliği kalemlerin birliği ile gerçekleştirme idealine sahip olmamız gerektiğidir. Bu birlik, çalışmayı ve geçmişini anlamlandırıp geleceğe bir şeyler söyleyebilmeyi de beraberinde getirecektir. Geçmişini anlamlandırma çabalarından biri olarak İslamcı Dergiler Projesinin 2018 yılında gerçekleştirilmesi planlanan üçüncü aşamasını sabırsızlıkla beklediğimi ifade etmek isterim.
