İki Cihan Âresinde: İbn Sina Felsefesinde Mütehayyile/Müfekkire ve Vehim
İki Cihan Âresinde: İbn Sina Felsefesinde Mütehayyile/ Müfekkire ve Vehim, Mehmet Zahit Tiryaki, 12 Eylül Cumartesi, 17.00
İlmî Etüdler Derneği (İLEM) bünyesinde gerçekleştirilen Tez Sunumları Programının Güz döneminin ilk konuğu Mehmet Zahit Tiryaki oldu. Tiryaki, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı İslam Felsefesi bölümünde hazırlamış olduğu İbn Sina Felsefesinde Mütehayyile/Müfekkire ve Vehim başlıklı doktora tezini dinleyicilere sundu.
Tiryaki, öncelikle tezinin iddiasını oluşturduğu bağlama dikkat çekmek amacıyla modern literatürden iki şairin dizelerine dikkat çekti. Bunlar İsmet Özel’in Savaş Bitti şiirinden bir bölüm ile Heidegger’in yorumu üzerinden Hölderlin’in Sokrates ve Alcibiades şiiri idi. Her iki metinde de düşünce ve yaşam arasındaki gerilime dikkat çeken Tiryaki, tezinde felsefede olduğu varsayılan aklın yaşama, tümel olanın tikele, soyut olanın somuta yeğ tutulması kabulünün geçerliliğini sorguladığını belirtti. Bağlamın zihinlerde yer etmesiyle birlikte sorunu tarihsel olarak geriye götüren Tiryaki, Antik Yunan felsefesinde ve devamında aklî olan ile duyusal olan arasındaki ilişkiden bahsederek İbn Sina’nın nasıl bir arka planla geleneği tevarüs ettiğini gösterdi.
Tiryaki, İbn Sina felsefesinde iki noktanın mütehayyileye yer
açtığını savundu. Bunlardan birincisi genellikle ön planda olan soyutlanma sürecinin yanında bulunan feyiz sürecidir. Buna göre; rüya, vahiy gibi göksel akıllardan mütehayyileye giden feyiz, soyutlayan aklın devre dışı olduğu ve bir şekilde maddenin ve tikelin soyut olanın önüne geçtiği bir süreci doğuruyor. İkincisi ise öznellik-nesnellik tartışmaları bağlamında bilginin dış dünyadan alınırken yorumlandığı gerçeğidir. Nesnel bilginin inkarı manasına gelecek kadar bir öznellik iddia edilemese de, Tiryaki’ye göre, bilginin ortaya çıkmasında bir iç güç olarak mütehayyile etkin bir konumda. Daha çok idrak kavramıyla ilgili olan bu iki noktadan sonra eylem ve mütehayyile ilişkisinden bahseden Tiryaki, sunumun son bölümünde İbn Sina’daki ölüm ötesine dair bilginin dini mütehayyile ile ifadesine değindi. Sunumun ardından dinleyiciler soru ve yorumları ile katkıda bulundular.
Tiryaki’nin çalışması, alternatif bir okuma yaparak İbn Sinacı gelenekteki soyutlanma vurgusunu tartışmaya açması bakımından önem arz ediyor. Ayrıca İslam felsefesindeki mütehayyile kavramının, gelecekteki çalışmalarda, diğer disiplinlerdeki benzer kavramlarla karşılaştırmalı bir okumasının yapılabilmesi için de kendi alanında detaylı bir analiz sunuyor.
