Kitap Kültürü Çalışmalarına Önemli Bir Katkı: Osmanlı Kitap Kültürü
İslam medeniyeti, kitap medeniyeti olarak nitelendirilir çoğu zaman. Kitaba, ilme ve irfana verilen değerin göstergesi olan bu tanımlama, ‘medeniyetin’ taşıyıcı unsurunun kitap olmasıyla yakından ilişkilidir.
Genelde İslam kitap kültürü, özelde Osmanlı kitap kültürü çalışmaları yazma eserlerin kataloglanması, kitap süsleme sanatlarının ortaya çıkarılması, tıpkı-basım ve transkripsiyon faaliyetleri olarak ortaya çıkmaktadır. Osmanlı âlim protipi ve okuma biçimi üzerine yönelim pek görülememektedir. Bu alandaki eksiklikler Osmanlı âlimlerini anlama ve yorumlama faaliyetlerini de sekteye uğratmaktadır.
Entelektüel birikimin ortaya çıkarılması açısından önem arzeden kitap kültür çalışmaları, İslam medeniyetinin taşıdığı kültürel havzayı gün yüzüne çıkarılmasına imkân tanıyor.
İlmî ve fikri çalışmalarıyla entelektüel birikimimize katkılar sunan İlmi Etüdler Derneği (İLEM), 2013-2014 yıllarında bir araştırma projesine ev sahipliği yaparak bu alandaki boşluğu dikkatlerimize sundu.
Araştırmanın konusu “Osmanlı Kitap Kültürü”. Doç. Dr. Berat Açıl’ın yönetiminde gerçekleştiren atölyenin bir ürünü olarak “Osmanlı Kitap Kültürü-Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları” adında bir kitap yayınlandı (2015).
İLEM-Nobel Yayınları arasında çıkan kitapta, 17-18. yüzyılda yaşamış bir âlimin okuduğu kitaplardan oluşturduğu kütüphane incelemeye alınıyor. Cârullah Efendi ismiyle tanınan bu Osmanlı âliminin, okuduğu kitaplar üzerine tuttuğu notlar alanında yetkin akademisyenler tarafından tasnif edilip analiz ediliyor.
Açıl’ın editörlüğünde yayımlanan kitap, giriş ve üç ana bölüm etrafında şekilleniyor. Giriş kısmı iki başlıktan oluşuyor. Açıl, kitap kültürü çalışmalarının genel seyrini ve çalışmanın niteliğini irdeliyor; Muhammed Usame Onuş, Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin hayatını tutmuş olduğu derkenar notlarıyla beraber ele alıyor.
İlk bölüm İslamî ilimler açısından tasnif ediliyor. İslam dünyasında yazı kültürünü Cârullah Efendi’nin tuttuğu notlar ekseninde İbrahim Halil Üçer, kıraat notlarını Seyfullah Ege, hadis kitaplarındaki notlarını Abdullah Taha İmamoğlu, fıkıh usulüne dair notları A. Cüneyd Köksal, fürû-ı fıkıh eserlerine düştüğü notları Özgür Kavak, fıkıh kütüphanesi ve notlarını Pehlül Düzenli, tasavvuf kitaplarına düştüğü notları Sami Arslan, siyer ve tarih kitaplarına dair notları da Tuba Nur Saraçoğlu detaylı bir şekilde ele alıyor.
İkinci bölümde aklî ilimler açısından değerlendiriliyor. Matematik kitaplarına dair notlarını Hasan Umut, cifir ve tıp kitaplarına ait notları da Fatih Usluer inceliyor.
Kitabın son bölümünde Carullah Efendi’nin dil ve edebiyata dair notları tasnif edilip incelenmiş. Bölüme Ali Benli ve Berat Açıl katkı sağlamış.
17-18. yüzyılda yaşamış bir âlimin kitap notlarının ilk defa bir akademik araştırmaya konu olması başlı başına kitaba ehemmiyet yüklüyor. Şerh ve haşiye çalışmalarının gözardı edildiği çağda, bir Osmanlı âliminin çağına ışık tutan notları bugünün ilim erbabına çok şeyler söylüyor.
Bu kitap akademik bir çalışma olmasının ötesinde, kitaba gönül vermiş okurlara yeni bir okuma biçimi sunuyor. Yazma eserler üzerine çalışan araştırmacılara da yeni bir çalışma alanı oluşturuyor.
Kitapların kenarlarına notlar düşen, düştüğü notlarla kitaba katkı sağlayan Cârullah Efendi, çağına dair olumsuz tüm yargılarını bertaraf ediyor. İslam âlimlerinin dinî ilimler dışında eserler okumadıklarını söyleyenleri yalanlar neticesindeki derkenar notları, yazma eserler üzerine yeni bir bakışa davet ediyor bizleri.
